सहिद कथाको परिवेशविधान {Sahid Kathako Pariveshbidhan}

Abstract

प्रस्तुत लेखमा कथाकार गुरुप्रसाद मैनाली प्रणीत ‘सहिद’ कथाको परिवेशको अध्ययन गरिएको छ । सामाजिक, आर्थिक तथा राजनीतिक समस्यालाई मुख्य विषयवस्तु बनाएर लेखिएको यस कथामा स्थानगत, समयगत र वातावरणगत परिवेशको खोजी गर्ने प्रयोजनमा यो लेख केन्द्रित छ । यसका लागि कथाका मुख्य तŒवहरूमध्ये परिवेशलाई सैद्धान्तिक अवधारणाका रूपमा उपयोग गरिएको छ । प्रस्तुत अध्ययनलाई गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचा र विश्लेषणात्मक विधि अवलम्बन गरी निष्कर्षमा पु¥याइएको छ । यस अध्ययनमा कथाकारले कथामा प्रस्तुत गरिएका घटना र पात्रले कार्यव्यापार गरेका ठाउँ, समय र वातावरणसम्बद्ध भएर आएका उद्धरणका आधारमा कथाको परिवेशविधानलाई विश्लेषण गरी निष्कर्षमा पुगिएको छ । प्रस्तुत कथामा स्थानिक परिवेशका रूपमा नेपालभन्दा बाहिरको सहरिया परिवेशको चित्रण भएको छ । प्रमुख कार्य स्थलका रूपमा छिमेकी राज्य भारतको शिक्षा, स्वास्थ र यातायातको सुविधा भएको सहरलाई प्रस्तुत गरेको छ भने गौण कार्य स्थलका रूपमा गायरखपुरको रेल स्टेसन, सरकारी सेना र मुक्ति सेनाका बिच युद्ध भएको कोसी किनारको स्थान रहेका छन् । सूच्य परिवेशका रूपमा नेपाली ग्रामीण क्षेत्र पनि आएको छ । ऐतिहासिक समयसम्बद्ध घटनालाई कथामा प्रस्तुत गरेका कथाकारले कथाकालका रूपमा साढे चार महिनाको अवधिलाई कथ्यमा समेटेका छन् । बाह्यवातावरणगत परिेवेशका रूपमा राणकालीन सत्ता र सत्ताको आडमा समाजका अन्तर्तहसम्म विस्तार भएको सामाजिक विभेद, अशिक्षा, राजनीतिक निरङ्कुशता तथा आन्तरिक वातावरणका रूपमा सामान्य र विशिष्ट चित्तवृत्तिपरक वातावरणका माध्यमबाट कथाको संरचनालाई पूर्णता प्रदान गरेका छन् ।