‘दलबहादुर’ खण्डकाव्यमा अलङ्कारविधान 'Dalbahadur' Khandakavyama Alankarbidhan

Abstract

‘दलबहादुर’ खण्डकाव्यका खण्डकाव्यकार कृष्णप्रसाद वस्ती हुन् । उनको ‘दलबहादुर’ खण्डकाव्य र सो काव्यमा विधान गरिएका प्रमुख अलङ्कारहरूलाई चिनाउने उद्देश्यका साथ तयार पारिएको प्रस्तुत लेखको
शीर्षक ‘वस्ती गुरुको ‘दलबहादुर’ खण्डकाव्यमा अलङ्कारविधान हो’ । वस्ती गुरुको जीवनी व्यक्तित्व, कृतित्व तथा पूर्वीय समालोचना पद्धतिको एक प्रमुख सम्प्रदाय अलङ्कारवाद अनुरूप ‘दलबहादुर’ खण्डकाव्यमा के कस्ता अलङ्कारहरूको विधान गरिएको छ । त्यसका लागि अध्ययन गरिएका सामग्रीहरूमा उनकै स्मृतिमा प्रकाशित स्मृतिग्रन्थ र त्यही ग्रन्थमा समेटिएको ‘दलबहादुर’ खण्डकाव्य र त्यसको पृष्ठभूमि, लेखहरू, समालोचनात्मक पुस्तक, शब्दकोशादि प्रमुख हुन् । यस लेखमा खण्डकाव्यकारको सङ्क्षिप्त जीवनी, कृतिको विवरण, ‘दलबहादुर’ खण्डकाव्यको कथावस्तु, वशेषता र अलङ्कारको परिचय सहित यस काव्यमा विधान गरिएका १९ ओटा अलङ्कारको सलक्षण विश्लेषणत्मक अध्ययन गरिएको छ । यस अध्ययनबाट पूर्वीय काव्यशास्त्र अन्तर्गतको अलङ्कार सिद्धान्तको प्रयोगात्मक पक्षलाई नेपाली भाषामा कविता रचना गर्ने कविहरूले कसरी त्यसको विधान गर्दारहेछन् भन्ने अध्ययन गर्न खोजिएको छ । यसरी हेर्दा कविहरूले अलङ्कार प्रस्तुतिकै लागि कविताकाव्यको रचना गर्दा रहेछन् कि कविताकाव्य रचना गर्दै जाँदा अलङ्कारको आयोजना स्वतःस्पूmर्त रूपमा हुँदै जाँदोरहेछ भन्ने कुरा हेरिएको छ । यसरी हेर्दा कवि वस्ती आलङ्कार प्रस्तुतिका लागि कविता लेख्ने कवि होइन रहेछन् । बरु उनले कविताकाव्य रचना गर्दैजाँदा अलङ्कारहरूको विधान स्वतः हुँदै जाँदो रहेछ भन्ने कुरा देखिएको छ ।