नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा महिला सहभागिता

Abstract

नेपाल विभिन्न सास्कृतिक र सामाजिक मूल्य मान्यताले भरिपूर्ण देश हो । वि.सं. १९०३ देखि २००७ सालसम्म राणाको शासन र त्यसपछिको अवधिमा शाह वंशीय राजाको शासन शैली निकै संघर्ष र उतारका कारण २०४६ सालको जनआन्दोलनले सम्बैधानिक राजतन्त्रमा स्थापित ग¥यो । यो आन्दोलनमा महिला वर्गको प्रत्यक्ष सहभागिताले राज्यका नागरिकमा लोकतान्त्रिक अधिकारको विजारोपण भयो । महिलाको राजनीतिक सहभागिता र संलग्नताले २०४६ सालको आन्दोलन निष्कर्षमामात्र पुग्न सकेन यसले महिला सशक्तिको प्रभावलाई विश्वव्यापी बनाउन सफल भयो । महिलाको राजनीतिक सहभागिताले लोकतान्त्रिक प्रकृयामा समावेशिकरणलाई बढाउने काम ग¥यो । नेपाली महिलाले समाज परिवर्तन र विकासका लागि विभिन्न क्षेत्रबाट विशेष गरी महिलाको समानता र अधिकार लागि रगरेका साहसिक कार्य जनता सामु प्रष्ट नै छन् । साहसी र संघर्षशिल महिलाका कारण नेपाली महिलाले सम्मनपूर्वक बाँच्न पाउने र स्वतन्त्रताको प्रत्याभूति गर्न पाउने वातावरण सिर्जना भएको हो । एकतन्त्रीय राणाशासनको विरुद्ध र महिलामाथि भएको विभिन्न प्रकारको शोषण, अन्याय र अत्याचारको विरुद्धमा थुप्रै महिलाले आफ्नो जीवनको आहुती समेत दिए । प्रजातान्त्रको स्थापना पछि नेपाली महिला राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिक, शैक्षिक, साहित्य लगायतका क्षेत्रमा सकृय बने र २००७ सालको क्रान्ती होस वा २०४६ र २०६२ को महिला वर्गको सकृय सहभागिता नरहेको भए नेपालमा लोकतन्त्रको स्थापना हुन सक्ने थिएन । महिलाको अथक प्रयास र समाजको विभिन्न क्षेत्रमा र सुधार भएकाले लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा महिला सहभागिताको परिणामको रुपमा लिन सकिन्छ । नेपालको प्रत्येक लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा महिला वर्गको भूमिका उच्च रुपमा लिन सकिन्छ । यस अध्ययनको उद्देश्य नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनबाट प्राप्त उपलब्धिको विश्लेषण गर्नु हो । आन्दोलनका यी सबै अवस्था र अभियानलाई नियाल्दा महिलाहरु संगठन निर्माण र आन्दोलनको हरेक मोर्चामा अग्रणी भूमिका निर्वाह गर्दै आउनु भएको हो ।