उपन्यासकार हृदय चन्द्रसिंह प्रधान: प्रगतिवादका कोसेढुङ्गो

Abstract

प्रस्तुत लेख आधुनिक नेपाली उपन्यासकार हृदय चन्द्रसिंह प्रधानमा केन्द्रित छ । प्रधानद्वारा स्वास्नीमान्छे (२०११) र एकचिहान (२०१७) गरी दुई उपन्यास रचना गरिएको छ । यी रचनामा जनक्रान्तिपछिको नेपाली सामाजिक–आर्थिक अवस्था तथा गरिबी, शोषण, विभेद तथा उत्पीडनका विरुद्ध विद्रोहमा उत्रन थालेको सामाजिक चेतनाको विश्लेषण गरिएको छ । यी उपन्यासमा नारीलाई बेश्या बन्न बाध्य पारिदिने पुरुष अधिनायकवादी सोचाइको प्रतिकारमा उत्रिएको नारीविद्रोह छ । साथैश्रमिक तथा किसानमाथि शोषण गर्न पल्किएका सामन्तकाविरुद्ध जागरुक उत्पीडित निम्नवर्गको जोसिलो आवाज छ । कुसंस्कार र सामाजिक विकृतिप्रतिको तीब्र असहमतिमात्र छैन परिवर्तनको दिशानिर्देश पनि यिनमा गरिएको छ । साथै नारी अस्तित्व र मूल्यबोध अनि किसान जागरण र कर्मशीलताको क्रान्तिकारी अभिव्यक्ति पनि समेटिएको छ । तत्कालीन सामाजिक अवस्थालाई उनले भौतिकवादी द्वन्द्ववादका आधारमा चिनाएका छन् । उनका यी उपन्यास नेपाली समाजलाई जगाउन, बदल्न र विद्रोही तुल्याउन कोसेढुङ्गो बनेका छन् । उनका यी रचनालाई विभिन्न शैक्षिक तहका पाठ्यवस्तु तथा अध्ययन सामग्री पनि बनाइएको छ । उनको औपन्यासिक प्रवृत्तिबारे धेरै चर्चा भएका छन् । साथै प्रगतिशीलता खोजिएका छन् तर विद्रोह, वर्गीयता, उत्पादन शक्तिको पहिचान र वर्गद्वन्द्वको गहन विश्लेषणबाट प्रगतिवाद खोज्ने अनि नेपाली उपन्यासको इतिहासमा कोसेढुङ्गो मान्ने काम भएको देखिँदैन । यसैले प्रधानका उपन्यासको मूल वैचारिक धरातल नै प्रगतिवाद भएको र नेपाली उपन्यासमा उनी कोसेढुङ्गो बनेको निष्कर्ष निकाल्न यो लेख प्रयत्नशील रहेको छ ।