नेपालमा जनसंख्या बृद्धि र सामाजिक विकासः एक अध्ययन {Population Growth and Social Development in Nepal: A Study}

Abstract

प्रस्तुत लेखकले नेपालमा जनसंख्या बृद्धिलाई सामाजिक विकाससँग जोडेर अध्ययान गर्ने प्रयास गरेको पाईन्छ । धेरै जनसंख्या बृद्धि आर्थिक विकासको बाधा हो । जनसंख्या बृद्धिले गर्दा राज्यलाई रोजगारीको अवस्था, साक्षरताको बृद्धि एंव सामाजिक पूर्वाधारका तथ्यहरुको पूर्ति गर्न गाह्रो पर्न जान्छ । धेरै बजेटको जोहो गर्न आवश्यक पर्छ । विकास एउटा सकारात्मक संरचनात्मक परिवर्तनरुप हो । त्यसैले सयुक्त राष्ट्र संघको वडा पत्र अनुसार विकासले मानिसको भौतिक संरचनासँगमात्र होइन सामाजिक, संस्कृतिक तथा संस्थागत बृद्धि पनि हो l यो अध्ययान विशेष गरेर वर्णात्मक एंव द्धितीयक तथ्याङ्गमा आधारित छ । यसमा जनसंख्या बृद्धिको स्थितिलाई प्राप्ति गर्नको लागि सन् १९५२ र ०५४ देखि सन् २०२१ को प्रारम्भिक जनगणना एवं सर्वेक्षणलाई आधार बनाइएको छ । साथै सामाजिक विकासका आधारहरु प्राप्त गर्न पलश प्रतिवेदन, पपुलेशन, मोनोग्राफ आदि मुख्य छन् । यस अध्ययानमा जनसंख्या स्थिति, भौगोलिक एवं क्षेत्रिय वितरणको संघर्षमा गरिएको छ । यस अनुसन्धानमा जनसंख्या बृद्धिले नेपालमा खाद्यययानको कमि हुनुको सन्र्दभमा पनि जोडेर अध्ययान गरिएको छ । सरकारले यि विकासका समस्याहरुलाई संम्बोधन कसरी गरिरहेको छ त्यो कुराबहसको विषय बन्न सक्छ । जनसंख्या बृद्धिले कृषि योग्य जमिन खण्डीकरण हुदै भवन बस्ती एवं उद्योगहरुको स्थापनाले गर्दा कृषक हरुको मौसमी रोजगार घट्दै जाने र कृषि उत्पादन पनि कम भईरएको छ । वर्तमान समयमा देशमा के कसरी जनसंख्या बृद्धि कुन कुन प्रदे्श एवं भौगोलिक क्षेत्रमा भइरहेको छ । सोहि अनुसार सामाजिक विकासका आधारभूत तत्वहरु जनतासामु कति पुगेका छन् भनेर जान्नको लागि पनि यो लेखबाट सहयोग पुग्ने अपेक्षा राखिएको छ ।