'मोक्ष’ उपन्यासका नारी चरित्रमा वर्गचेतना

Abstract

माओवादी सशस्त्र युद्धका सन्दर्भ तथा परिवेशलाई समेटेर सचना गरिएको ।।।मोक्ष’ उपन्यास सिर्जन अविरलको पहिलो आख्यानात्मक कृति हो । यसमा मोक्ष वा मुक्तिको खोजी गर्दै वर्गसङ्घर्षमा उत्रिएका सव्रिmय पात्रहरूको प्रयोग गरिएको छ । युगौंदेखिको दलहनबाट मुक्ति प्राप्तिका निम्ति लामो युद्ध लडेका लडाकु नै अयोग्य ठहर हुँदा तथा व्रmान्ति सम्झौतामा टुङ्गिँदा अस्वीकार गरी व्रmान्ति कहिल्यै रोकिंदैन भन्ने धारणा राखेर अग्रगमनतर्फ लागेका वर्गीय पात्रहरू पनि प्रयोग गरिएको छ । तसर्थ यस लेखमा जनयुद्धजन्य कथावस्तु रहेको ।।।यस उपन्यासमा चित्रण गरिएका नारी पात्रहरूमा वर्गचेतना केकस्तो रहेको छ भन्ने प्राज्ञिक जिज्ञासालाई माक्र्सवादी दृष्टिकोणबाट अध्ययन गरी निरूपण गर्नु नै मुख्य उद्देश्य बनाइएको छ । जनयुद्धजन्य कथावस्तु रहेका यस आख्यानमा प्रयोग गरिएका नारीपात्रहरू सचेत रूपमा वर्गीय सङ्घर्षमा होमिएका छन् । नेपाली समाजमा चलेको दसबर्शे वर्गद्वन्द्व र सचेतनाको प्रभावमा नेपाली नारीहरूले वर्गीय मुक्ति सचेतना बिस्तार, सामाजिक तथा सांस्कृतिक रूपान्तरणका लागि गरेका सबल प्रयासहरु यहाँ उद्घाटन गरिएको छ । उपन्यासमा व्रmान्तिकारी वर्गचेतना पुरुषपात्रहरूका तुलनात्मकमा नारी पात्रहरू सबल रहेको देखिन्छ । जनयुद्धमा सहभागी भएका नारीपात्रहरू कलम वा तरवार जे समातेर पनि श्रमजीवी तथा सर्वहारा वर्गीय जनताका उत्थानका निम्ति सचेत रूपमा सङ्घर्षरत छन् । यसरी सङ्घर्ष गर्दागर्दै केहीले सहादत प्राप्त गरेका छन् भने केही व्रmान्ति सम्झौतामा पुगेपछि अयोग्य लडाकु सावित हुँदा निराश बनेका छन्, कोही पार्टीको निर्णय अस्वीकार गर्दै व्रmान्तिकारी अभियानको निरन्तरतातिर लागेका निष्कर्ष यस लेखमा निकालिएको छ । माक्र्सवादी साहित्यमा समाजवादी यथार्थ चित्रण गर्ने व्रmममा पुरुष र महिलालाई समान हैसियत प्रदान गरिएको हुन्छ । यस उपन्यासमा पनि अग्रगामी चेतना रहेका सङ्घर्षशील नारी पात्रहरूको प्रयोग गरी समग्र नारी जगत्लाई नै ब्युँझाउने प्रयास गरिएको छ । उपन्यासमा वर्गीय समाजमा हुने शोषण, दमन, विभेद, असमानता आदि हटाउन नारी पात्रहरू विशेष सव्रिmय भएका सन्दर्भहरू वर्णन र उनीहरूका सक्षमतामा विश्वास गरिएको छ । नेपालका माक्र्सवादी तथा माओवादी राजनीतिज्ञहरूले शोषण, दमन, अन्याय, अत्याचारका मुख्य कारण खासगरी पितृसत्ता र पुँजीवादी संरचना भएको निष्कर्ष निकालेर निम्नवर्गीय उत्पीडित, किनारीकृतहरूको हक, हितका पक्षमा व्यापक प्रचार गरेका कारण पनि माओवादी जनयुद्धमा नारीहरू छापामारमा भर्ती भई सव्रिmय भूमिकामा रहेको कुरा यहाँ सङ्केत गरिएको छ । नारीमाथि हुने गरेका दमन, हिंसा र शोषणबाट मुक्ति पाउने आशमा पनि धेरै नारीहरू जनयुद्धमा लामबद्ध भएको रहस्य पनि उपन्यासमा उद्घाटन गरिएको छ । यही आधारमा जनयुद्धमा सामेल भएका नारीहरूले वैचारिक गला र कलाको प्रयोग गरेर सचेत रूपमा जनवर्गीय सङ्घर्षलाई सहयोग गरेका रहेछन् भन्ने निष्कर्ष यस लेखमा निकालिएको छ ।