लृवर्णको आवश्यकता र औचित्य {Necessity and justification of saliva}

Abstract

वर्णहरूको उत्पत्ति र विकासको आ–आफ्नै परम्परागत इतिहास रहेको पाइन्छ । वर्णहरू लामो समयसम्मको साधना र अन्वेषणपश्चात् निर्धारण गरिएका हुन्छन् । प्राचीन लेख्य देवनागरी लिपिमा रहेका १६ वटा स्वरवर्णहरूमध्ये हाल नेपालीमा १३ वटा मात्र स्वरवर्णहरू पाइन्छन् । नेपाली वर्णमालामा लृ र लú यी दुवै वर्णहरू कतै उल्लेख गरेको पाइँदैन । प्रस्तुत लेखमा यही ह्रस्व लृ र दीर्घ लú वर्णहरूको आवश्यकता छ या छैन? किन आज पढिंदैनन्? नेपाली भाषामा यिनको अस्तित्व छ या छैन ? यद्यपि नेपाली भाषालाई सरल, बोधगम्य र रुचिकर बनाउन भनेर जटिल उच्चारण प्रक्रिया मानिएका वर्णहरू हटाइएको आजका भाषाविशेषज्ञहरूको तर्क छ । यसको वैज्ञानिकता, आवश्यकता वा औचित्य अन्वेषणको गर्भमै छ । प्रस्तुत लेखमा लृवर्णलाई अध्ययन गर्ने क्रममा संस्कृतका प्राचीन वैयाकरणहरू पाणिनि, कात्यायन, पतञ्जति, सर्ववर्मा, शाकटायन, चन्द्रगोमी, देवनन्दीका मतमा लृवर्णको चर्चा गरिएको छ । साथै ऋक्प्रातिशाख्य, तैत्तरीयप्रातिशाख्य, अग्निपुराण, पाणिनीयशिक्षा, याज्ञवल्क्यशिक्षा, व्यासशिक्षा, आपिशलिशिक्षा, शिक्षापञ्जिका, हैमव्याकरणम् लगायतका विभिन्न ग्रन्थहरूमा प्रयोग भएका लृवर्णको विशेष परिचर्चा प्रस्तुत लेखमा गरिएको छ । साथै नेपाली भाषाका नेपाली शब्दसागर, संकृत—नेपाली बृहत् शब्दकोश, नेपाली बृहत् शब्दकोश लगायतका कोशीयग्रन्थहरूका आधारमा समेत लृवर्णको अध्ययन गरी यसको आवश्यकता, औचित्य तथा प्रयोजनका सन्दर्भमा निष्कर्ष प्रस्तुत गरिएको छ ।