मिडिया कभरेजमा राणाकालीन संसद

Abstract

प्रस्तुत अनुसन्धानात्मक राणाकालीन संसदीय अभ्यासमा केन्द्रीत छ । कुनै समय समुन्द्रले नछोएको मुलुक नेपालमा कसरी संसद बन्न सक्छ भनेर प्रश्न गर्ने राणा शासक के कति कारणले संसद स्थापना गर्न वाध्य भए, राणाकालीन संसदका के कस्ता विशेषता थिए र व्यवस्थापिकाको काम कारवाही बारे गोरखापत्रमा के कस्ता समाचार सामाग्री प्रकाशित भए भन्ने विषयमा खोजी गर्नु यो अध्ययनको उद्देश्य रहेको छ । जङ्गबहादुर कुँवरले बि.सं. १९०३ मा आफू र आफ्ना सन्तानले मात्र शासन गर्न पाउने गरी प्रारम्भ गरेको राणा शासनले शताव्दी पार गर्दासम्म पनि नेपालमा संसदको आवश्यकता र महत्त्वका बारेमा धेरै अनभिज्ञ थिए । शिक्षा र चेतनाको चरम अभाव रहेको त्यो युगमा राणा प्रधानमन्त्रीलाई भगवानको अवतार मानेर पूजा गर्ने आम जनताको त के कुरा, शासक वर्ग, बुद्धिजिवी समेत संसद बारे अनभिज्ञ थिए । शासकको गुणगानका लागि खोलिएको एउटा गोरखापत्र बाहेक कुनै पत्रपत्रिका थिएनन् । भारतबाट प्रकाशित हुने पत्रपत्रिका पढ्ने र रेडियो सुन्ने अधिकार समेत उनीहरूलाई थिएन । सुधारवादी सोचका पद्मशमशेर प्रधानमन्त्री भएपछि सर्वसाधारणले रेडियो सुन्ने अधिकार पाए । ठाँउ ठाँउमा स्कूल खुले । नगर पञ्चायतको चुनाव भयो । पद्मशमशेरले २००४ सालमा मुलुकको पहिलो लिखित संविधान घोषणा गर्दै श्री ३, भारदारी सभा र राष्ट्रसभा रहेको व्यवस्थापिका रहने प्रावधान राखे । कम्याण्डर इनचीफ मोहनशमशेर लगायत कट्टरपन्थी राणाहरूको दवावका कारण आफैले घोषणा गरेको संविधान लागू गर्न नसकेर पद्मशमशेर भारत पलायन भए । उतैबाट राजीनामा पठाए र मोहनशमशेर प्रधानमन्त्री बने । भारतबाट अंग्रेजहरू फिर्ता भएको, नेपाल भित्र र बाहिर राणाहरूको सशक्त विरोध हुन थालेको अवस्थामा मोहनशमशेरले सुधारको नाटक मञ्चन गर्दै नेपालकै पहिलो संसदका रुपमा व्यवस्थापिकाको उद्घाटन गरे । राणा परिवारका सदस्य र चाकरिवाजहरू रहेको त्यो संसदको कुनै अर्थ थिएन । तैपनि नेपाली संसदको उद्गम र यसको इतिहास जान्न, बुझ्न तथा त्यो घटनाका बारेमा गोरखापत्रमा के कस्ता समाचार समाग्री प्रकाशित भए भन्ने बिषयमा अध्ययन गर्न चाहनेहरूका लागि राणाकालीन संसदीय अभ्यास रुचीकर र उपयोगी हुन सक्छ ।