लघुकथा र कथाका साम्यवैषम्य

Abstract

प्रस्तुत लेख कथा र लघुकथाका साम्यवैषम्यको चर्चामा केन्द्रित छ । कथाको एक प्रभेदका रूपमा देखिएको लघुकथाका बारेमा केही सैद्धान्तिक अस्पष्टता देखिएका छन् । लघुकथालाई चिनाउने सन्दर्भमा केही चर्चा भए पनि मूलतः कथाभन्दा केकति कारणले लघुकथा भिन्न छ भन्ने बारेमा प्रस्ट चर्चा भएको पाइँदैन । तसर्थ कथासँग लघुकथाका केकति समानता र असमानता छन् भन्ने प्रश्नको प्राज्ञिक समाधानमा लेख केन्द्रित रहेको छ । त्यस सन्दर्भमा मूलतः वैषम्य वा असमानतामा केन्द्रित रही तुलनात्मक विधि अवलम्बन गरिएको छ । कथा र लघुकथाका बारेमा पूर्व अध्येताका सैद्धान्तिक सामग्री तथा सर्जकका सिर्जनाबाट अवधारणा निर्माण गरी वैषम्यका मूल आधार तय गरिएको छ । विधा तथा प्रविधाको विकासयात्रामा मानकहरू भत्कने र नयाँ बन्ने ऐतिहासिक साक्ष्य भए पनि खास गरी आकार, कथानकीय ढाँचा, चरित्रनिर्माण, समापन वा अन्त्य व्यवस्थापन तथा सारवस्तुको प्रक्षेपण जस्ता आधारमा लघुकथा कथाभन्दा भिन्न छ भन्ने निष्कर्ष निकालिएको छ ।