सिम्रौनगढको कर्णाटक राज्य

Abstract

नेपालको इतिहासमा करिब २२९–३० वर्षजति लामो समय एउटा स्वतन्त्र अस्तित्व बोकेर रहेको राज्य थियो सिम्रौनगढको कर्णाटक वा तिरहुत अर्थात् डोय राज्य । पूर्वमध्यकालमा नेपाल तीन राज्यमा विभाजित थियो, काठमाडौं उपत्यकाको मल्ल राज्य, कर्णाली प्रदेशको खस राज्य र तिरहुत र सिम्रौनगढमा स्थापित कर्णाटक राज्य । प्रस्तुत लेखमा यसैमध्येको वर्तमान बारा
जिल्लास्थित तराईको फाँटमा अवस्थित एक ऐतिहासिक गढीका बारेमा सङ्क्षिप्त अध्ययन गरिएको छ । सिम्रौनढ राज्य कसरी बन्यो ? कसले बनाए ? कहाँ थियो ? र कसरी अन्त्य भयो भन्ने कुरालाई यस लेखले समेटेको छ । त्यस बेलाका शासकहरूले आफ्नो राज्यको सुरक्षा प्रणाली बलियो बनाउनका लागि र प्रतिरक्षा प्रणाली बलियो बनाउनका लागि विभिन्न किसिमका गढी र किल्लाहरू निर्माण गरेको प्रशस्तै इतिहासहरू पाइन्छ । यस्ता किल्लाहरू जङ्गलको बिच, पहाडको टुप्पो र अन्य भौगोलिक अवस्थितिहरूमा निर्माण गरिन्थे । वनभित्र बनेको गढलाई ‘वनगढ’ वा ‘वनदुर्ग’ भनिन्थ्यो । ‘सिमराको वनभित्र रहेको गढ’ अर्थात् ‘सिमरावनगढ’ हु“दै “सिम्रौनगढ” हुन पुगेको निष्कर्ष सबैजसो इतिहासकारहरूले राखेको देखिन्छ । सिम्रौनगढ वरपरको सम्पूर्ण क्षेत्र त्यतिबेला तिरहुतको नामले प्रसिद्ध थियो । तत्कालीन प्रमाणहरूमा यो क्षेत्रलाई ‘डोयराज्य’ भनिएको पाइन्छ । तिरहुतमा स्थापित कर्णाटक राज्य नान्यदेवले वि.सं. ११५४ (ई.सं. १०९७) मा स्थापना गरेका थिए । यो राज्य वि .स.१३८३ (ई.सं. १३२६) मा विघटन हुनपुग्यो । दक्षिण भारतको कर्णाटक क्षेत्रबाट आएका व्यक्ति नै नान्यदेव थिए । चालुक्यले उत्तरी भारततर्फ सीमा विस्तार गर्ने क्रममा सिम्रौनगढमा तैनाथ भएका नान्यदेवले यसै क्षेत्रलाई केन्दविन्दु र राजधानी बनाएर सिम्रौनगढ राज्य बनाएका थिए । नान्यदेवपछि क्रमशः गङ्गादेव, नरसिंहदेव, रामसिंहदेव, शक्तिसिंहदेव, भुपालसिंहदेव र हरिसिंहदेव गरी जम्मा सातजना राजा भए र अन्तिम राजा हरिसिंहदेव बन्न पुगे । हरिसिंहदेवको मृत्युपछि यो राज्यको अस्तित्व सकियो, जसलाई दिल्लीका मुसलमानी सम्राट गयासुद्दीन तुगलकले ध्वस्त बनाए । नेपालको इतिहासमा महत्वपूर्ण विषय बनेर रहेको सिम्रौनगढका बारेमा पाइएका केही तथ्यगत विषयवस्तुहरूलाई नै यस लेखमा प्रस्तुत गरिएको छ ।