लाहुरी भैँसी कथाका द्वन्द्वात्मक पक्षहरू

Abstract

यो लेख रमेश विकलको ‘लाहुरी भैँसी’ कथाका द्वन्द्वात्मक पक्षहरूको अध्ययनमा केन्द्रित रहेको छ । विकल सामाजिक यथार्थवादी कथाकार भनेर चिनिएका भए पनि उनका कथामा मनोवैज्ञानिकताको उपयोग पनि गरिएको छ । यसले गर्दा उनका कथामा पाइने द्वन्द्व मनोवैज्ञानिक र सामाजिक दुवै किसिमको देखिन्छ । उल्लेखित कथामा केन्द्रित भएर द्वन्द्वात्मक पक्षहरूको अध्ययन गर्ने क्रममा अल्फ्रेड एडलर, कार्ल माक्र्स र म्याक्स वेबरका द्वन्द्वसम्बन्धी मान्यता सम्बन्धित देखिन्छन् । ‘लाहुरी भैँसी’ कथामा हीनत्वबोध र श्रेष्ठत्वप्राप्तिका बिच द्वन्द्व, वर्गका बिचमा सिर्जित द्वन्द्व र प्रतिष्ठाका लागि सिर्जित द्वन्द्व केकसरी प्रस्तुत गरिएको छ भन्ने समस्यामा केन्द्रित यस लेखमा उक्त समस्याको विश्लेषणात्मक समाधान पैल्याउने उद्देश्य राखिएको छ । समस्यामा सूचित प्रकृतिका द्वन्द्वको मात्र अध्ययन गर्नु यस लेखका लागि सीमा निर्धारण गरिएको छ । यसमा निर्दिष्ट समस्या, उद्देश्य र सीमामा रहेर पुस्तकालयीय कार्यबाट प्राथमिक र द्वितीयक सामग्री सङ्कलन गरिएको छ । यसमा हीनत्वबोध र श्रेष्ठत्वप्राप्तिका बिचको द्वन्द्वको अध्ययन गर्न अल्फ्रेड एडलरको मनोद्वन्द्वसम्बन्धी मान्यतालाई र वर्गका बिचमा सिर्जित द्वन्द्वको अध्ययन गर्नको लागि कार्ल माक्र्सको वर्गद्वन्द्वसम्बन्धी मान्यतालाई आधार बनाइएको छ । त्यसैगरी प्रतिष्ठाका लागि सिर्जित द्वन्द्वको अध्ययन गर्नको लागि म्याक्स वेबरको द्वन्द्वसम्बन्धी मान्यतालाई आधार बनाइएको छ । ‘लाहुरी भैँसी’ कथामा केन्द्रित भएर आलोचनात्मक यथार्थवाद, समाख्यान विश्लेषण, कथानक र पात्रमा वर्गसङ्घर्षलगायत विभिन्न आधारमा अध्ययन भएको देखिए पनि मनोवैज्ञानिक र सामाजिक द्वन्द्वमा मात्र केन्द्रित भएर गहन किसिमले अध्ययन गरिएको देखिँदैन । यही नै यस लेखका लागि प्राप्त रिक्तता हो । यही रिक्ततालाई परिपूर्ति गर्नका लागि विषयवस्तु विश्लेषण विधिमा आधारित भई यो लेख तयार गरिएको छ । विकलको उल्लिखित कथा मनोसामाजिक द्वन्द्वका दृष्टिले सफल कथा हो भन्ने कुरा देखाउनु नै यस लेखको निष्कर्ष रहेको छ ।