नेपाली विज्ञानकथासङ्ग्रहका कथामा विज्ञानप्रविधिपरक चेतना

Abstract

प्रस्तुत आलेखमा सुनील पोखरेलद्वारा सम्पादित ‘नेपाली विज्ञानकथासङ्ग्रह’ कृतिमा समाविष्ट कथाहरूलाई पाठका रूपमा लिई ती कथामा प्रयुक्त विज्ञान र प्रविधिका विभिन्न पक्षहरूको विश्लेषण गरेर कथामा प्रयुक्त वैचारिकताको निरूपण गरिएको छ र यो आलेख साहित्यविषयक भएकाले गुणात्मक प्रकृतिको रहेको छ । पुस्तकालयबाट सामग्रीसङ्कलन गरी ‘नेपाली विज्ञानकथासङ्ग्रह’ भित्रका विभिन्न कथाकारका एक्काइस कथाहरूमध्ये सोद्देश्य नमुनाछनोट विधिद्वारा चयनित कथामा यन्त्रमानवको प्रयोग र मानवको यान्त्रीकरणको अभिव्यक्ति सघनरूपमा आएका कथालाई यिनै पक्षहरूमा केन्द्रित भएर विश्लेषण र मूल्याङ्कन गर्नु यस लेखको उद्देश्य हो । यसमा कथाविश्लेषणका लागि विज्ञानपरक अध्ययनका आधारभूत मान्यताहरूलाई अवधारणात्मक ढाँचाका रूपमा अवलम्बन गरिएको छ र पाठगत तथ्याङ्क सङ्कलन गरी कथाको सघन विश्लेषण गरिएको छ । त्यसका निम्ति आवश्यक पर्ने पर्याधारका रूपमा मानिसले बनाएको यन्त्रमानवको प्रयोग र यन्त्रमानव बन्दैगइरहेको आजको मानिसलाई मूल विषय बनाइएको छ र यी कुराहरू पाठमा केकसरी अभिव्यञ्जित भएका छन् भन्ने कुरा कथांशहरूका साक्ष्यहरूद्वारा स्पष्ट पारिएको छ । विज्ञानप्रविधिको प्रयोगबाट मान्छेले यन्त्रमानवको आविष्कार गरेर मानवीय सुखसुविधालाई जसरी बढाउँदै लगे पनि ऊ स्वयम् नै यन्त्रमानवजस्तै हुँदै गइरहेको यथार्थलाई यस सङ्ग्रहका विज्ञानकथाले प्रस्तुत गरेका छन् । यी कथाहरूमा पनिमान्छेले बनाएको यन्त्रमानवको उपस्थिति र यन्त्रमानवजस्तै मान्छे स्वयम् पनि यन्त्रमा पविर्तित हुँदैगएको स्थितिलाई देखाइएको छ । प्रस्तुत सङ्ग्रहका कथामा आएकायिनै सन्दर्भमा केन्द्रित भएर ‘नेपाली विज्ञानकथासङ्ग्रह’ का कथाहरूको विश्लेषण गरिएको छ । यसरी यस आलेखमा विद्युतीय शक्तिबाट चल्ने यन्त्रहरूले नै आजका मान्छेको जीवनशैली परिवर्तन गरेका छन् र यन्त्रबाट नै उनीहरू परिचालित बनेका कारण मान्छेमा संवेदना मर्दैगइरहेको छ भन्ने निष्कर्ष निकालिएको छ ।