सांस्कृतिक प्रचलनमा मगर जातिको मृत्यु संस्कार एक परिचय

Abstract

मगर मृत्यु संस्कारलाई मूल केन्द्र बनाएर तयार गरिएको यो लेख मूल रूपमा खाम भाषी मगर र त्यसमा पनि सल्यान आठ हजार क्षेत्रका मगरहरूको मृत्यु संस्कारमा केन्द्रित छ । नेपालका मगर जातिमा प्रचलित मृत्यु संस्कारका बारेमा सामान्य लेख रचना पाइए तापनि हालसम्म अनुसन्धानमूलक लेख तयार हुन नसक्नु यस अध्ययनको मूल समस्या हो । यही समस्यामा केन्द्रित भएर मगर जातिमा प्रचलित मृत्यु संस्कारको विवेचना गर्नु नै यस अध्ययनको उद्देश्य हो । यो गुणात्मक अध्ययन हो । यसमा वर्णनात्मक, नमुना छनोट र स्थलगत कार्य विधिको प्रयोग गरिएको छ । व्यक्तिको मृत्यु भएपछि शुद्धशान्ति नहुँदासम्म मगरहरूले सम्पन्न गर्ने मौलिक प्रकृतिको मृत्यु संस्कारको विवेचना यसमा गरिएको छ । मगरहरूले मृत्यु संस्कार स्थान हेरेर एकदिनदेखि १३ दिनसम्ममा सम्पन्न गर्ने गरेको पाइन्छ । मृत्यु संस्कार सम्पन्न गर्न मगरहरूले भान्जा, जवाइँ वा कुटुम्बलाई पुरेतका रूपमा राख्ने गरेको भेटिन्छ । मृतकका नाममा चढाइने दान, दक्षिणा पनि भान्जा, जवाइँ वा कुटुम्बलाई दिने गरेको देखिन्छ । मगर मृत्यु संस्कारमा शवयात्रा, दाहसंस्कार, किरिया बस्ने, झुसे थुर्ने, जुठो खाने, चिनो चौतारी बनाउने, कस्सापानी र सासपानी फेर्ने तथा ढोल्ने, पितृ मिसाउने, पितृ भोज दिने आदि कार्यहरू गरेको पाइन्छ । यस अध्ययनले नेपाली संस्कृतिका अध्येता तथा पाठकहरूलाई विशेष लाभ पुर्र्याउन सहयोग गर्ने देखिन्छ ।