नेपालको सन्दर्भमा वर्णव्यवस्थाको समाजशास्त्रीय विश्लेषण

Abstract

वर्णव्यवस्था हिन्दु उपमहाद्वीपको चारवर्ण (ब्राह्मण, क्षेत्री, बैश्य, शूद्र) सँग सम्बन्धित छ । यस अध्ययनमा नेपालका खस आर्य, नेवार र मैथिली गरी तीन साँस्कृतिक/भौगोलिक समुदायमा वर्ण व्यवस्था कसरी विस्तार भएको छ भनी व्याख्या गरिएको छ । यो अध्ययन पुस्तकालय विधिबाट गरिएको छ  । पुस्तकालयमा उपलब्ध लेख रचनाको विषयवस्तुलाई यस अध्ययनको तथ्याङ्कको रूपमा प्रयोग गरिएको छ । यसरी अध्ययन गर्दा समाजशास्त्रीय दृष्टिले जातीय व्यवस्था, परम्रागत रूपमा स्थापित नभई खास ऐतिहासिक सन्दर्भमा यसको थालनी भएको र त्यसका खास कारणहरू रहेको देखिन्छ । सोही आधारमा वर्णव्यवस्था स्थापित हुँदै आएको छ भन्ने कुराको व्याख्या गरिएको छ । वर्ण तथा जातजातिका विसङ्गति जहाँबाट जताबाट पसे पनि समाजमा यसको प्रभाव कम भएको अनुभूति हुन्छ । सामाजिक विकाशको नियमित प्रक्रियामा जन्ममा आधारित जात व्यवस्थाका तमाम दुर्गुण हिजो भन्दा आज निकै कम भएका छन् ।