नेपालमा छुवाछूत प्रथाको ऐतिहासिक विकास Nepalma Chuwachhut Prathako Aaitihasik Bikas

Abstract

भारतीय हिन्दू समाजमा ऋग्वेदकालतिर स्थापना गरिएको वर्णव्यवस्थाका आधारमा
जातिव्यवस्था विकसित भएको थियो । त्यही जातिव्यवस्थाका आधारमा विकसित भएको
छुवाछूत प्रथा अहिलेसम्म पनि नेपाली समाजमा विद्यमान रहँदै आएको छ । वर्णव्यवस्था र
त्यसभित्रको छुवाछूत प्रथा नेपालमा लिच्छविकालतिर भित्रिएर मल्ल, शाह, राणा र
पञ्चायतकाल हुँदै अगाडि बढ्दै आएको थियो । नेपाली समाजमा अहिले पनि यो प्रथा
सघन रूपमा कायमै छ । यसका विषयमा लिखित रूपमा जानकारी दिने पर्याप्त स्रोत र
सामग्रीहरूको पनि अभाव रहँदै आएको छ । केही मात्रामा प्राप्त स्वदेशी र विदेशी
लेखकहरूका पुस्तक तथा लेख–रचनाहरूको अध्ययन गरी वर्णनात्मक र विश्लेषणात्मक
आधारमा यो लेख तयार पारिएको छ । नेपालमा विद्यमान छुवाछूत प्रथाको अन्त्यका लागि
चालिएका कदममा प्रशस्त धन र समयको खर्च हुँदै आएको पाइन्छ । यस्तो हुँदा पनि
अपेक्षित प्रतिफल भने प्राप्त हुनसकेको छैन । यस्तो अवस्थामा नेपाली समाजलाई
विभिन्न विधिबाट सुसूचित तुल्याएर छुवाछूत जस्तो सामाजिक कलङ्कको रूपमा रहेको
यस प्रथाको अन्त्यका लागि विशेष अभियान सञ्चालन गर्नु पर्ने आवश्यकता रहेको
देखिन्छ । यस प्रथाको अन्त्यका लागि एउटा सशक्त सामाजिक क्रान्तिको आवश्यकता
खड्किदै आएको छ । यस लेखले पनि नेपालमा छुवाछूत प्रथा कहिले कसरी भित्रियो र
विकसित हुँदै आएको छ भन्ने कुराको ऐतिहासिक सन्दर्भलाई खोजमूलक ढङ्गले
प्रस्ट्याउने प्रयत्न गरेको छ ।