आलोचनात्मक शिक्षण विधिको कार्यान्वयन : शिक्षकको अनुभव र धारणा

Abstract

शिक्षककेन्द्रित शिक्षण विधिले विद्यार्थीहरूलाई पाठ्यक्रमको विषयवस्तु जस्ताको त्यस्तै ग्रहण गरी पुनरुत्पादन गर्नुपर्ने कुरामा जोड दिन्छ र यसले विषयवस्तु र शिक्षक केन्द्रमा राख्दछ । जब कि विद्यार्थीकेन्द्रित शिक्षण विधिले विषयवस्तुभन्दा पनि सिकाइ कसरी प्रभावकारी हुन्छ भन्ने कुरामा जोड दिन्छ र विद्यार्थीलाई केन्द्रबिन्दु मान्दछ । तर आलोचनात्मक शिक्षणले समाजको रूपान्तरणलाई केन्द्रबिन्दु मान्छ । यसले सिकारुकेन्द्रित शिक्षण विधिलाई नै आधार मानेको हुन्छ तर यसको मुख्य उद्देश्य समाजमा सामाजिक न्याय स्थापना गरी समाज रूपान्तरण गर्नु हो । तसर्थ समाजमा रहेको असमानतालाई हटाउन सामाजलाई रूपान्तरण गर्नु आलोचनात्मक शिक्षणको प्रमुख उद्देश्य हो । यस अध्ययनको केन्द्रीय उद्देश्य बालबालिकाहरूलाई आलोचनात्मक शिक्षणबाट शिक्षण गरी उनीहरूको विश्वलाई रूपान्तरण गर्नु हो । यस अध्ययनमा कैलाली जिल्लामा सञ्चालित गैरसरकारी परियोजनामा म कार्यरत रहँदा बालबालिकाहरूलाई आलोचनात्मक शिक्षण विधि प्रयोग गरी शिक्षण गर्दा सामना गर्नुपरेको चुनौतीहरू र जिज्ञासालाई कथाका रूपमा प्रस्तुत गरेको छु । तसर्थ मैले यस अध्ययनमा कथा विधि (Narrative Inquiry) को प्रयोग गरेको छु । यसका साथै मैले उक्त कथाका बारेमा आफ्ना दुई जना सहकर्मीहरूसँग संवाद (Dialogue) गरी त्यसका बारेमा आलोचनात्मक विश्लेषण पनि गरेको छु । यस अध्ययनको निष्कर्षले के देखाएको छ भने नेपाल जस्तो गरिब मुलुकमा थुप्रै आर्थिक, सामाजिक, शैक्षिक र राजनीतिकविभेद र असन्तुलनहरू भएकाले नेपालका विद्यालय तहका विभिन्न विषयहरूको विभिन्न विषयवस्तुहरू शिक्षणका लागि आलोचनात्मक शिक्षण प्रभावकारी विधि बन्न सक्छ र यस विधिबाट नेपाली समाजलाई रूपान्तरण गर्न सकिन्छ ।